Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρίγκιπας Ανδρέας στη Σμύρνη, ο καταστρεπτικός ρόλος τους
Του Ευθύμη Λεκάκη*
Υπουργόν Στρατιωτικών Σμύρνην
«Η κυβέρνησις παρητήθη όπως ήδη ετηλεγραφήσαμεν υμίν, αφ’ ετέρου αρμοσταί εκάλεσαν Κεμάλ όπως αποστείλει αυτοπροσώπως προς συνομολόγησιν ανακωχής κατά τηλεγραφήν Τιμόπουλος εκ Κ/πόλεως»
Τηλεγράφημα Αριθ. 8921/25-8-1922*
Οι διπλωματικές εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Σα να μην υπήρχαν οι άνθρωποι. Όλοι μιλούσαν μόνο για το στρατό και για το κύρος του στέμματος! Ο ζόρες όλων των δήθεν συμμάχων της Ελλάδας ήταν να μην τα σπάσουν, αλλά να τα βρουν με τον Μουσταφά Κεμάλ. ——————————————————————————————
*Η ημερομηνία 25/8/1922 είναι με το παλαιό ημερολόγιο και αντιστοιχεί με την 7η Σεπτέμβρη 1922 με το νέο ημερολόγιο. Να θυμίσω ότι ο Κεμάλ μπήκε στη Σμύρνη στις 9 Σεπτέμβρη 1922. Δηλαδή, δυο μέρες μετά από αυτά τα γεγονότα.
Όπως φαίνεται και στο τηλεγράφημα, ο Υπουργός Στρατιωτικών Θεοτόκης βρισκόταν στη Σμύρνη προκειμένου να συσκευτεί ομού μετά των κολαούζων παρατρεχάμενων με τον Αρ. Στεργιάδη για το νέο αρχηγό της στρατιάς της Μικράς Ασίας, Νικόλαο Τρικούπη. Οι στενόμυαλοι… αγνοούσαν ότι ο Τρικούπης είχε ήδη συλληφθεί από τον Κεμάλ πασά, σύμφωνα με την προχτεσινή μου ανάρτηση, σύμφωνα με την οποία, ο Τρικούπης πληροφορήθηκε την προαγωγή του σε στρατάρχη από τον ίδιο τον Κεμάλ…
Εν τω μεταξύ, ο ανεκδιήγητος Στεργιάδης έχει άλλη πρεμούρα. Να αδειάσει την Αρμοστεία τόσο από το ανθρώπινο δυναμικό της όσο και από τα αντικείμενα που τα φόρτωσε στα πλοία για να μεταφερθούν στον Πειραιά.
Ο Θεοτόκης ενημέρωσε τον Πρωτοπαπαδάκη για την κατάσταση. «…κατάστασις τμήματος Φράγκου χειρίστη… άτακτον στίφος πυροβολούν πόλεις και χωριά ληστεύουν και βιάζουν… ηθικόν στρατού γενικώς κακόν και άγνωστον κατά πόσον θα δυνηθή να αντιτάξει αντίστασιν έστω και κατά μικρών εχθρικών δυνάμεων… διατήρησις Σμύρνης δι άνω στρατού και πυροβολικού αδύνατος… αφιχθείσα Μεραρχία Θράκης ηρνήθη αποβιβασθεί… ανακωχή υπό μόνον όρον εκκένωσιν Μικράς Ασίας θα ήτο συμφεροτέρα λύσις αλλά απίθανον Κεμάλ δεχθεί ανακωχήν άνευ βαρέων δι’ Ελλάδα όρων. Καταλήξαμεν άμεσος έναρξις εκκενώσεως Μ. Ασίας και ταχείαν διεξαγωγήν αυτής»
Τότε, ο υπουργός εξωτερικών Γεώργιος Μπαλτατζής (1868 – Γουδί 15/11/1922), από την Αθήνα, έστειλε τηλεγράφημα στο Θεοτόκη που ήταν στη Σμύρνη, με το οποίο τον ενημερώνει ότι οι ναύαρχοι της Γαλλίας και της Αγγλίας ζήτησαν νη μη γίνει μάχη μέσα στη Σμύρνη, «να αποχωρήσει ανεχόχλητος ο Ελληνικός στρατός και κατόπιν οι ναύαρχοι να παραδώσουν την πόλιν εις τον εχθρόν».
Και όντως, ο Ελληνικός στρατός αποχώρησε από το λιμάνι του Τσεσμέ.
Οι Κωνσταντίνος και Ανδρέας στη Σμύρνη
Όμως, τι συνέβη το προηγούμενο διάστημα σε διπλωματικό επίπεδο; θα πρέπει να πω δυο λόγια για την επίσκεψη του βασιλιά Κωνσταντίνου στη Σμύρνη, στις 30 Μάη του 1921 και τα αποτελέσματα αυτής της επίσκεψης.
Πριν αναφερθώ όμως σ’ αυτό το γεγονός ας δούμε ποιος ήταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ΙΒ΄ (Αθήνα 2/8/1868 – Παλέρμο Ιταλίας 11/1/1923). Ήταν γερμανικής στρατιωτικής μόρφωσης και παντρεμένος Σοφία της Πρωσίας, κόρη της Βικτωρίας, πριγκίπισσας του Ηνωμένου Βασιλείου, απεχθανόταν το δημοκρατικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα και υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής του θαυμαστής του πρωσικού αυταρχισμού. Περιβαλλόταν από ένα επιτελείο (Β. Δούσμανης, Ι. Μεταξάς, Γ. Στρέιτ) που διαπνεόταν από τις ίδιες ιδέες που το είχε οδηγήσει να διοχετεύει στο Βερολίνο τα στρατιωτικά μυστικά της χώρας. Μετά την επανάσταση στο Γουδί (15.08.1909), η ισχυρή κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές στις 28.10.1910 κι ο Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός και υπουργός των Στρατιωτικών, ανέθεσε στον Κωνσταντίνο ΙΒ’ τη διοίκηση του Ελληνικού Στρατού.
Ενώ η Μικρασιατική Εκστρατεία βρισκόταν στο πιο κρίσιμο σημείο της, εξασθένισε τη μαχητική ικανότητα του μαχόμενου στρατού με την αποστράτευση των ικανότερων αξιωματικών του Μετώπου και την προώθηση στο προσκήνιο της «άκαπνης αυλικής καμαρίλας».
Ο στόχος που επικαλέστηκαν οι βασιλιάς Κωνσταντίνος και πρωθυπουργός Δημ. Γούναρης (Πάτρα 5/1/1867 – Γουδί 15/11/1922) ήταν ότι μεταβαίνουν στη Μικρά Ασία, συνοδεία κυβερνητικών και στρατιωτικών παραγόντων, για να ενισχύσουν το ηθικό των Ελλήνων στρατιωτών.
Στο χώρο μπροστά απ’ το φρουραρχείο είχαν πάρει θέση ο ανώτερος κλήρος με επικεφαλής το μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο Καλαφάτη (Τρίγλια Προύσας 8/1/1867 – Σμύρνη 27/8-9/9/1922), οι προξενικές αρχές, οι θρησκευτικοί αρχηγοί των Τούρκων, των καθολικών, των Αρμενίων και των Ισραηλιτών. Ανώτεροι αξιωματικοί και ανώτεροι διοικητικοί και δικαστικοί υπάλληλοι καθώς και όλη η Δημογεροντία. Οι διευθυντές των εφημερίδων. Οι πρόεδροι όλων των σωματείων. Μια ομάδα Ελληνίδες κρατούσε σημαίες και περιστέρια.
Στην είσοδο του λιμανιού, τα αντιτορπιλικά ανέκοψαν ταχύτητα, για να προηγηθεί το θωρηκτό «Λήμνος», στο οποίο επέβαινε η βασιλική κουστωδία: ο βασιλιάς, οι πρίγκιπες, ο πρωθυπουργός και μερικοί υπουργοί. Ήτανε περασμένες τέσσερις, όταν ο βασιλιάς, με στολή εκστρατείας, αποβιβάστηκε απ’ τη βασιλική ατμάκατο στην αποβάθρα, ενώ το πλήθος παραληρούσε από ενθουσιασμό. Ο βασιλιάς κατευθύνθηκε στο γενικό στρατηγείο. Λίγο αργότερα, απ’ τη βασιλική ατμάκατο επιβιβάστηκε σε ένα αντιτορπιλικό, που έκανε το γύρο σε όλο το μήκος της προκυμαίας μέσα στις ζητωκραυγές του κόσμου, ενώ η μπάντα έπαιζε το τραγούδι «του Αετού ο γιος…».
Όταν το αντιτορπιλικό έφτασε ως τα θερινά λουτρά της Πούντας, άλλαξε πορεία παίρνοντας κατεύθυνση προς την αποβάθρα του Κορδελιού. Λίγο αργότερα –στην έπαυλη Κ. Κοτζιά όπου κατέλυσε– δέχτηκε μαζί με τους πρίγκιπες τον ύπατο αρμοστή και τους ανωτέρους αξιωματικούς. Ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης (Ηράκλειο 1861 – Νίκαια Γαλλίας 23-6-1949) έπλεξε το εγκώμιο του βασιλιά και εξαπέλυσε μύδρους κατά της προηγούμενης (Βενιζελικής) πολιτικής κατάστασης που στο κάτω – κάτω, εκείνοι τον είχε διορίσει. Ίσως αυτά που είπε να βόλευαν απόλυτα τα ξένα κέντρα τα οποία υπηρετούσε και τα οποία τον προστάτευαν μέχρι το τέλος της ζωής του…
Έφτασε, λοιπόν, στη Σμύρνη ο βασιλιάς, και καταβρόχθισε τα μεζεκλίκια της μικρασιάτικης κουζίνας με τα αρνιά, τα σμυρναίικα σουτζουκάκια, τα μαντιά και τα τουλουμοτύρια, γλυκάθηκε με τα κουρκουμπίνια, τα σεκέρ λουκούμια, τα φοινίκια, τα μουχαλεπιά και τους ασουρέδες, κατόπιν τους ανακοίνωσε ψυχρά ότι θα επεκτείνει την εκστρατεία για να καταλάβει το προπύργιο του Μουσταφά Κεμάλ, την Άγκυρα: «Ο ελληνικός στρατός θα προχωρήσει ως την Κιουτάχεια, για να περικυκλώσει εκεί τον τουρκικό στρατό…» τους ανέφερε και γύρισε στο κλεινόν Άστυ, στο θρόνο που πήρε πίσω από το δημοψήφισμα του Νοέμβρη του 1920, αφού άφησε για πεσκέσι το άχρηστο αδελφάκι του, τον Ανδρέα (Αθήνα 2-2-1882 – Μονακό 3-12-1944), που μπεκρούλιαζε μέρα νύχτα στα καπηλειά της Σμύρνης. Ο «βασιλόπαις» όπως ήθελε να τον αποκαλούν, ενώ οι στρατιώτες τον έλεγαν «καψοκαλύβα» επειδή συνέχεια διέτασσε να πυρπολούν τούρκικα σπίτια, έλαβε μέρος στην εκστρατεία σαν υποστράτηγος, διοικητής της ΧΙΙ μεραρχίας.
Αργότερα, τον έκαναν αντιστράτηγο και του έδωσαν τη διοίκηση του Β’ Σώματος Στρατού, οπότε, τα έκανε μπάχαλο, όταν ήρθε σε ρήξη με τον αρχιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα (Μεσολόγγι 1/1/1857 – Αθήνα 24/4/1935), επειδή κράτησε το σώμα επί 12 μέρες στάσιμο. Αλλά όχι μόνο τότε. Ακόμα και όταν ο Μουσταφά Κεμάλ πασάς επιτέθηκε στο Α’ Σώμα, μετακίνησε το Β΄ Σώμα που διεύθυνε, πίσω από το Γ’ Σώμα, με αποτέλεσμα να επέλθει πανωλεθρία! Κατόπιν τούτου, ο ανεπαρκής περί τα στρατιωτικά Ανδρέας αντικαταστάθηκε άμεσα από τον Νικόλαο Τρικούπη (Μεσολόγγι 1868 – Αθήνα 27-2-1959). Όμως ήταν πλέον αργά. Η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη. Η ζημιά είχε γίνει…
Θα μου πείτε: Τι να φταίει κι αυτό το κακορίζικο… αφού ήταν βλαμμένο και άχρηστο. Την ευθύνη είχε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, που τον διόρισε σ’ ένα τόσο καίριο πόστο!
Για την αναψηλάφηση της «δίκης των Έξι» με την από 20/10/2010 αποδοχή της αίτησης ακύρωσης της απόφασης για την εκτέλεση των ενόχων της Μικρασιατικής Καταστροφής, από την πλευρά του εγγονού του καταδικασθέντος και εκτελεσθέντος στο Γουδί Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη (Απείρανθος 31/12/1859 – Γουδί 15/11/1922), του Μιχάλη Πρωτοπαπαδάκη, θα κάνω ιδιαίτερη αναφορά με ξεχωριστό άρθρο, για να παραθέσω και το σκεπτικό της απόφασης.
*Ο Ευθύμης Γ. Λεκάκης είναι Νομικός, Οικονομολόγος, Ιστορικός Ερευνητής, Συγγραφέας
